Η ενστικτώδης κτητικότητα
Πού ξεκινάει και πού σταματά το αρσενικό στοιχείο; Πού αρχίζει και πού τελειώνει το θηλυκό; Το μόνο σίγουρο είναι πως ακόμη δεν συγχωρούμε απόλυτα τον άντρα που θα οικειοποιηθεί την θηλυκότητα. Θεωρούμε –όχι πάντα συνειδητά– πως δεν έχει το δικαίωμα να διαστρεβλώνει και να «κακοποιεί» τις καθιερωμένες απεικονίσεις. Και δεν αναφέρομαι αποκλειστικά σε queer ταυτότητες, αλλά σε οποιονδήποτε δεν διαθέτει την εικόνα του dominant male.
Ακόμα και εμείς οι φωτογράφοι αντιμετωπίζουμε τον άντρα μονοδιάστατα προβάλλοντας συχνά μόνο την κλασική εικόνα της δύναμης και της ματσίλας. Οι καλλιτέχνες που έχουν αφιερωθεί εξ ολοκλήρου στην gay αισθητική, αποτελούν τελικά την εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα. Σκέφτομαι, ότι ειδικά οι γυναίκες χρειάζεται να αντιληφθούν πως το πεδίο της θηλυκής έκφρασης δεν τους ανήκει ολοκληρωτικά, δεν έχουν συνάψει κάποιο συμβόλαιο ιδιοκτησίας. Είναι καιρός να μοιραστούν όχι μόνο στα λόγια, αλλά συνειδητοποιημένα αυτόν τον χώρο με τα υπόλοιπα φύλα.
Το ζήτημα της γυναικείας παντοδυναμίας
Έχουμε, λοιπόν, τον εξής προβληματισμό. Από τη μία η θέση της γυναίκας να κατακτά αργά, αλλά σταθερά τα εδάφη δικαιωμάτων και από την άλλη να αποτελεί τον ορισμό ενός παράδοξου multitasking. Η επιτυχημένη επαγγελματίας, η ανεξάρτητη προσωπικότητα, η πανταχού παρούσα φίλη, η στοργική μητέρα, η σέξι σύντροφος, η ανερχόμενη σεφ, η «τα κάνω όλα γιατί μπορώ» μέχρι τελικής πτώσεως. Η γυναίκα σήμερα έχει εσωτερικευμένο θυμό για όλα όσα θα αναγκαστεί να πράξει, ώστε να είναι η νικήτρια: Εκείνη που κατάφερε να ανταπεξέλθει σε όλους τους ρόλους. Πώς να κοιτάξει κατάματα το απελευθερωμένο αρσενικό που διεκδίκησε τόσο δυναμικά ακόμα και το slutty στοιχείο, το κρυφό μας όπλο; Τι έχει κάνει αυτός ο άντρας για να το χρησιμοποιεί, έτσι απλά;
Το θέμα δηλαδή είναι πως η ίδια οριοθετεί πολλές φορές και ίσως με αυταρχισμό τα πρέπει και τα δεν πρέπει. Καταπιέζει, γιατί δυστυχώς είναι και εκείνη καταπιεσμένη. Ναι, ο μισογυνισμός έρχεται και από εμάς και συχνά απορρίπτουμε την θηλυκότητα, από όπου κι αν προέρχεται. Αποτελεί μια ιδιότητα που την δεχόμαστε κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες και μόνο, αν αντισταθμίζεται παράλληλα με άλλα «προσόντα». Ακόμα και μεταξύ μας.
Μια παλέτα από πιθανότητες
«Η παρακμή μιας εποχής» λένε κάποιοι και ευτυχώς εμείς ανατέλλουμε σε καιρούς πιο διανοητικούς. Ο δρόμος άνοιξε για μία νέα συζήτηση, όχι τόσο κατά τη γνώμη μου για τα 15 έως 99 φύλα που διάβασα κάπου πρόσφατα, αλλά γιατί ήρθε επιτέλους η ώρα για ορισμένα συμπεράσματα. Πως τα πράγματα οφείλουν να είναι πιο ρευστά από το απλό «άσπρο ή μαύρο», ώστε να μπορέσουν να συνυπάρξουν περισσότερα στοιχεία. Ήταν βάρβαρο να προσπαθούμε να χωρέσουμε τις συμπεριφορές δισεκατομμυρίων όντων σε δύο μόλις καλούπια. Ήταν απάνθρωπο για την ανθρωπότητα την ίδια.
Αναζητώντας τον ορισμό της θηλυκότητας
Ας εξετάσουμε την έννοια. Το κατεξοχήν δίπολο «παρθένα» – «πόρνη» είναι απίστευτα περιοριστικό και κυρίως μη ρεαλιστικό. Η απόδοση «μάγισσα» το ίδιο. Όλα αυτά αποτελούν λέξεις περισσότερο συνδεδεμένες με προβολές και φόβους άλλων, παρά με την ουσία. Όμως έχουν ακόμα ισχυρή διάσταση σε σημείο, όπου το γυναικείο στοιχείο δεν μπορεί να κατανοηθεί. «Η κουλτούρα είναι τόσο εμποτισμένη από τα ανδρικά στερεότυπα, ώστε οι γυναικείες ταυτότητες δεν έχουν σχεδόν ποτέ την ευκαιρία να δουν πολιτισμικά τον εαυτό τους μέσα από τα δικά τους μάτια», αναφέρει η ακτιβίστρια Shulamith Firestone.
Η θηλυκότητα στην τέχνη μοιάζει να είναι το βαρόμετρο της μεταβαλλόμενης μόδας. Στέκεται ως παράσταση και συχνά ως παραμορφωτικός καθρέφτης. Με άλλα λόγια το θηλυκό χαρακτηριστικό υπάρχει, χωρίς να υπάρχει. Είναι κάτι μυθικό, ένα θέαμα και ταυτόχρονα κάτι σχεδόν απόν. Σημαίνει, δηλαδή, πάντα κάτι σε σχέση με το αντίθετο του και ποτέ σε σχέση με τον εαυτό του. Μην ξεχάσουμε επίσης, ότι η θηλυκότητα υφίσταται αρκετές φορές στρατηγικά και παραπλανητικά ως μεταμφίεση. Αφορά μία υπερβολική και παρορμητική ενσάρκωση γυναικείας συμπεριφοράς που σκοπό έχει να κρύψει πραγματικές και «ενεργητικές» επιθυμίες.
Μια άποψη ακόμα περί φύλου
Ο όρος θηλυκότητα δεν ήταν ποτέ έως σήμερα τόσο ιδεολογικά φορτισμένος. Κι όμως χρειαζόμαστε κάτι παραπάνω από ένα κλισέ του τύπου «η κοινωνία χρειάζεται να ξεπεράσει τις προκαταλήψεις». Δεν αρκεί αυτό, ώστε να λέμε πως κινούμαστε εντός προόδου, αλλά μια συνθήκη που θα μας επιτρέψει να σκεφτόμαστε ελεύθερα, χωρίς να βασανιζόμαστε. Μια διαφορετική προοπτική μας δίνει η Αμερικανίδα φιλόσοφος Judith Butler με αυτό που ονομάζει «σεξουαλική επιτελεστικότητα».
Η θεωρία αυτή στηρίζει πως το βιολογικό και κοινωνικό φύλο είναι επιτελέσεις (performances) που αποκτούν ισχύ και εξουσία μέσω των επαναλαμβανόμενων πράξεων. Φύλο δεν είναι αυτό που είμαστε, αλλά αυτό που επιτελούμε. Με απλούστερα λόγια, η Butler εννοεί πως δεν υπάρχει «φυσική» – «γνήσια» ετεροφυλοφιλική αρρενωπότητα και θηλυκότητα. Αντιθέτως, κατασκευάζουμε εμείς ένα ιδανικό της μέσα από τους δικούς μας κώδικες και συμπεριφορές.
Η αλήθεια θα βρεθεί εν ροή
Όσο επιμένουμε έμμεσα να λέμε στους άντρες πως χρειάζεται να φαίνονται αρρενωποί, τόσο περισσότερο ενισχύουμε παρωχημένους ρόλους. Και πίσω από τους ρόλους βρίσκουν προστασία ένα κάρο φαινόμενα που σιγά σιγά εντοπίζονται, συζητούνται και καταγγέλλονται. Η λεγόμενη πατριαρχία δεν βλάπτει μόνο τις γυναίκες. Πιέζει όλο και περισσότερο ακόμη και τους ίδιους τους άντρες να προσπαθούν να φορέσουν παπούτσια που πλέον δεν τους χωράνε. Και ο λόγος είναι ότι προχωράμε και τίποτα δε μένει στάσιμο.
Προχωράμε δυναμικά σε έναν αλλιώτικο κόσμο που η θηλυκή ταυτότητα παίρνει την σκυτάλη αναδεικνύοντας έννοιες έως τώρα παραγκωνισμένες και αυτό γίνεται σταδιακά αντιληπτό από όλον τον κόσμο. Διαμορφώνεται, αυτοαναιρείται, επανασυστήνεται. Ρέει διαρκώς σπαζοντας τα σχήματα της εμπειρίας. Και σίγουρα έχουμε μακρύ δρόμο μέχρι αυτήν τη σημαντική και πολυπόθητη ισορροπία.
Μοντέλο φωτογραφίας: @nikorupllem_
Η Χριστίνα Χανιώτου γεννήθηκε στην Αθήνα, σπούδασε κλασική φιλολογία και μεταξύ άλλων αρθρογραφεί περί φωτογραφίας. Στην πορεία μαγεύτηκε από το αναλογικό φιλμ και την αγνή φιλοσοφία που αυτό κρύβει. Ειδικεύεται στην φωτογραφία πορτραίτου. Δείγμα δουλειά της μπορείτε να δείτε στον λογαριασμό Instagram Dreama_project*.
