Το παράδοξο της δημιουργικότητας
Τα πιο σημαντικά έργα και γενικότερα όσα φέρουν τη μεγαλύτερη ενέργεια προήλθαν από δύσκολες ή διφορούμενες περιόδους. Με άλλα λόγια η δημιουργία είναι το μετέπειτα στάδιο μιας κρισιμότητας και γι’ αυτό η έμπνευση δεν χτυπά την πόρτα με την ίδια ένταση, όταν βρισκόμαστε σε χαρούμενες φάσεις της ζωής. Ακόμα και ο έρωτας που αρχικά παραπέμπει σε θετικό συναίσθημα δεν θα αποδώσει τα μέγιστα, όσο στην περίπτωση που παραμένει ανεκπλήρωτος ή περιέχει εμπόδια. Οι δυσκολίες εγείρουν τις καλλιτεχνικές αντιδράσεις. Η έκφραση στην τέχνη φαίνεται να είναι το αποτέλεσμα μιας εσωτερικής ανακατανομής. Απέναντι στους άλλους και απέναντι στην προηγούμενη εκδοχή του εαυτού μας.
Η ευτυχία ως εμπόδιο
Τι είναι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο να σηκώσει το χέρι και να πιάσει το πινέλο; Τι είναι αυτό που κινεί κάποιον/α να συγγράψει ένα κείμενο που θα γίνει μυθιστόρημα; Γιατί ο σκηνοθέτης θα οραματιστεί εικόνες; Για ποιο λόγο άραγε κάνουμε τέχνη; Σίγουρα η χαρά δεν είναι ο λόγος. Όταν σταδιακά εμφανίζεται εκείνη, εμείς μπαίνουμε αυτόματα σε ένα είδος νάρκωσης. Και, όποτε βρίσκεται κανείς υπό την επήρεια τέτοιας μέθης, ποιος ο λόγος για υποκατάστατα; Νιώθουμε πλήρως συνδεδεμένοι με τη ζωή, ο νους βολεύεται στην ευτυχισμένη συνθήκη και για λίγο ξεχνά τη ματαιότητα των πραγμάτων. Κατακτήσαμε τον κόσμο, όλα πάνε καλά, ελέγχουμε το μικρό μας σύμπαν.
Η ευτυχία λειτουργεί σαν κισσός που καλύπτει και τελικά πνίγει την τέχνη χωρίς να αφήνει περιθώρια ανάπτυξης. Ένα ζιζάνιο που εξαφανίζει τις φιλοσοφικές απορίες και οποιεσδήποτε αμφιβολίες απέναντι στο φαινόμενο της ύπαρξης μας: πού βρίσκομαι, από πού ήρθα, προς τα πού πορεύομαι, τι έχει αξία και τι όχι, πού πιστεύω και γιατί. Όπου δεν υπάρχει χώρος για όλα αυτά τα ερωτήματα, αυτόματα δεν υπάρχει και οξυγόνο για τον καλλιτέχνη.
Η έμπνευση χρειάζεται τη δυσκολία
Η έμπνευση θα προέλθει μετά από μία απογοήτευση, μετά από μία απότομη πτώση που θα λειτουργήσει όχι μόνο ως ξύπνημα, αλλά και ως κάλεσμα. Είναι η ανάγκη να σταθεί κάτι όρθιο, όταν βλέπουμε πως όλα διαλύθηκαν. Η έμπνευση είναι η επιθυμία να ανακατανείμουμε τα ερείπια, να ξαναστήσουμε ένα διαφορετικό τοπίο και αυτή τη φορά όχι για χάριν του ελέγχου. Αλλά για την απόπειρα ερμηνείας αυτού του αβάσταχτου μερικές φορές ερωτήματος που λέγεται ζωή. Γιατί, αν είναι κάτι μαγικό, πώς γίνεται να περιέχει τόσο πόνο; Αν είναι κάτι τόσο όμορφο, γιατί τελειώνει τόσο απρόσμενα και αμετάκλητα; Σε αυτά θα απαντήσει η τέχνη ή τουλάχιστον είναι το μόνο πράγμα στον κόσμο που προσπαθεί ντόμπρα να το κάνει. Η τέχνη είναι το είδος της «θρησκείας» που θέλει να λειτουργεί ως παυσίπονο στην οδύνη ή ως ένα αντίδοτο στον θάνατο.
Μα -θα έλεγε κανείς- αυτό δεν είναι και η πρόσκαιρη ευτυχία; Μήπως ευτυχία και τέχνη εξυπηρετούν τον ίδιο σκοπό; Όχι. Γιατί η ευτυχία προκύπτει από το νοητό κόσμο, ενώ η τέχνη προκύπτει από τη θέληση για υπέρβαση του. Ασχέτως αν τα καταφέρνει τελικά. Όμως αυτό που επιζητεί είναι όχι να παραμυθιάσει, αλλά να ενώσει το απτό με το πνευματικό, να ελευθερώσει τον άνθρωπο από τα δεσμά του. Να δηλώσει πως αυτός ο πόνος ίσως δεν έχει σημασία ο ίδιος καθαυτός αλλά είναι το μέσον για να αναρωτηθεί κανείς, εάν αυτό που βιώνεται θα συνδεθεί με κάτι ανώτερο του τώρα (χρόνος) ή των στενών προσωπικών ορίων (χώρος). Η τέχνη είναι η επιθυμία να πετάξουμε από τη γη προς τον ουρανό, η έκσταση της μετάβασης και η αιώρηση ως καθεστώς.
Η εξαίρεση του κανόνα
Θα ήταν υπερβολή να θεωρήσουμε πως ο καλλιτέχνης έχει ανάγκη να συνδεθεί μόνο με αρνητικά συναισθήματα για να δημιουργήσει, είμαι πάντως σίγουρη πως η χαρά και η ευτυχία δεν σχηματίζουν τα μεγάλα έργα. Επίσης, δεν έχω την ανάγκη να υποστηρίξω ξανά το γνωστό κλισέ της ασταθούς, ταλαιπωρημένης, αλκοολικής ή οποιασδήποτε άλλης προσωπικότητας. Πιστεύω όμως πως το μοναδικό στοιχείο που θα μπορούσε να βοηθήσει έχοντας θετικό πρόσημο είναι η έννοια της ευγνωμοσύνης. Είναι η διάθεση να αποδώσουμε στο υλικό μας την πλευρά αυτή που ευχαριστεί-ευγνωμονεί οποιαδήποτε ανώτερη δύναμη για στιγμές που μας πλήρωσαν ψυχικά. Πάντα φυσικά ως παράλληλη αποδοχή της φθαρτότητας μας. Της ανύψωσης, δηλαδή, μιας στιγμής κατά την οποία βιώσαμε κάτι απίθανο μέσα στο αμφίβολο και ασύλληπτο της ύπαρξης.
Το μεγάλο κέρδος
Όλα αυτά δεν παύουν να είναι φιλοσοφίες. Η απάντηση όμως στο ερώτημα γιατί κάνουμε τέχνη ή τι μας ωθεί να κάνουμε εξυπηρετεί πολλαπλά. Αρχικά να συνειδητοποιήσουμε πως η μεγαλύτερη παραγωγή μας ή τα πιο ουσιαστικό υλικό προέκυψε (συνειδητά ή μη) σαν καρπός μετά από κρίσιμες περιόδους. Αποτελεί μια μορφή μεταμόρφωσης. Γι’ αυτό και ανά κάποια έτη θα παρατηρήσουμε και διαφοροποίηση ύφους ή θεματολογίας, γεγονός που συνδέεται με τη συνεχή εναλλαγή εμπειριών.
Παράλληλα, είναι σημαντικό να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε την καλλιτεχνική μας ενέργεια με ωριμότητα και υπομονή σε περιόδους «αγρανάπαυσης». Αν δεν εξυπηρετεί κάτι, αν δεν αποτελεί απόκριση σε μία προσωπική μας πνευματική απορία, ας περιμένει. Δεν είναι λόγος δραστηριότητας το να πρέπει να δημοσιεύσουμε κάτι βεβιασμένα απλώς για να μας «δούνε».
Ακριβώς επειδή όλοι μας σκεφτόμαστε την ατομική μας προβολή, ξεχνάμε πως η τέχνη αποτελεί κάτι που είναι πάνω από εμάς, είναι η προσπάθεια υπέρβασης που εξήγησα προηγουμένως. Μας διαφεύγει επίσης, ότι οι καλλιτέχνες ανήκουμε σε μία κοινότητα και δεν υπάρχει λόγος ανταγωνισμού. Ο καλλιτέχνης δεν μπορεί να κερδίσει το χρυσό, όπως ο αθλητής. Και αυτό γιατί τα έργα είναι πνευματικά δημιουργήματα και απουσιάζουν τα αντικειμενικά κριτήρια. Ας δημιουργούμε λοιπόν, όταν έχουμε λόγο να το κάνουμε, όταν έχουμε κάτι ουσιαστικό να πούμε. Με εφαλτήριο τα προσωπικά μας βιώματα να μεταδώσουμε την προσπάθεια του ανθρώπου να εξηγήσει αυτά που βλέπει και αυτά που διψά να δει.
Η Χριστίνα Χανιώτου γεννήθηκε στην Αθήνα, σπούδασε κλασική φιλολογία και μεταξύ άλλων αρθρογραφεί περί φωτογραφίας. Στην πορεία μαγεύτηκε από το αναλογικό φιλμ και την αγνή φιλοσοφία που αυτό κρύβει. Ειδικεύεται στην φωτογραφία πορτραίτου. Δείγμα δουλειά της μπορείτε να δείτε στον λογαριασμό Instagram Dreama_project*.
