Ίσως να είναι κάμποσες οι φορές που αναρωτήθηκες εάν το στιλ σου αποτυπώνει όντως το γούστο σου, εάν δείχνει αυτό που επιθυμείς να προβάλλεις και εάν τελικά επηρεάζεις ενδεχομένως και άλλους ανθρώπους μέσω αυτού. Με αυτή τη σκέψη θα σε οδηγήσω στη συζήτηση του σημερινού άρθρου –γιατί σε συζήτηση προσδοκώ να καταλήξει. Στο σημερινό άρθρο, λοιπόν, θα διαβάσεις:
- για πασαρέλες με σλόγκαν και μηνύματα στο πέρασμα των χρόνων,
- για το εάν η μόδα επηρεάζει τις απόψεις μας, και
- 4 λόγους για τους οποίους μπορείς εσύ, με τη μόδα σου, να γίνεις influencer των γύρω σου.
Πασαρέλες με σλόγκαν και μηνύματα
Όταν ξεκίνησα τις σπουδές μου στη μετάφραση -πριν από περίπου έναν αιώνα- ένας καθηγητής μας έθεσε στο πρώτο μάθημα το εξής ερώτημα: «Εάν ο Χίτλερ σου ζητούσε να μεταφράσεις το “Ο αγών μου”, θα αναλάμβανες τη δουλειά;». Μπορεί τα τότε 18χρονα να τον κοιτούσαμε σαν χάνοι, αλλά η αλήθεια είναι ότι αυτός ο δεοντολογικός προβληματισμός ξεκίνησε πολλές δικές μου σκέψεις που με συνοδεύουν ακόμα.
Ερχόμενη στη μόδα τώρα, θέλω να σου δείξω ότι, στο πέρασμα των χρόνων, οι πασαρέλες ανέκαθεν είχαν, και έχουν, χαρακτήρα που περνά πολιτικά και κοινωνικά μηνύματα μέσω των προτάσεών τους, που προσδοκούν να επηρεάσουν το ευρύ κοινό. Τα μηνύματα αυτά είναι πάντα συνδεδεμένα με την τρέχουσα κατάσταση της εποχής και αποδεικνύουν ότι η μόδα δεν είναι απλά ρούχα, αλλά καθρέφτης της κοινωνίας μας και όσων την προβληματίζουν.
Και πριν σκεφτείς ότι θα καταπιαστώ με τα φιλοσοφικά, δες παρακάτω ενδεικτικές περιπτώσεις που ο χώρος της μόδας πέρασε σαφή κοινωνικά μηνύματα με τις επιλογές του:
- Τη δεκαετία του 1970 η Vivienne Westwood χρησιμοποίησε το κλασικό φανελάκι ως καμβά για να αποτυπώσει επαναστατικά, πολιτικά και πανκ μηνύματα. Ο πουριτανισμός του Λονδίνου μπορεί να φούντωσε τότε για τα καλά, αλλά εμείς την ευχαριστούμε για τον δρόμο που χάραξε.
- Το 1984 η σχεδιάστρια μόδας Katherine Hamnett συναντά την τότε πρωθυπουργό του Ηνωμένου Βασιλείου Μάργκαρετ Θάτσερ φορώντας ένα μπλουζάκι με το μήνυμα «58% δεν θέλει το Pershing», αναφερόμενη στους πυρηνικούς πυραύλους Pershing των ΗΠΑ που η Θάτσερ ήθελε να επιτρέψει να έχουν βάση στη χώρα, παρόλο που το 58% του κόσμου είχε ψηφίσει κατά αυτού. Η εν λόγω φωτογραφία κυκλοφόρησε τότε στα εξώφυλλα όλων των εφημερίδων. Η ακτιβίστρια σχεδιάστρια είχε ήδη από το 1983 παρουσιάσει το μπλουζάκι με το μήνυμα «Επίλεξε τη ζωή», που τίμησε και ο George Michael σε βιντεοκλίπ του, καθώς και πολλά άλλα αργότερα. Το έργο της Hamnett συνεχίζεται ακάθεκτο, και το 2003 έχουμε, ενδεικτικά, σλόγκαν σε μπλουζάκια όπως «Σταματήστε τον πόλεμο, διώξτε τον Μπλερ», μετά το Brexit μηνύματα όπως το «Δεύτερο δημοψήφισμα τώρα», ενώ το 2017 το μπλουζάκι με το μήνυμα «Χρησιμοποίησε προφυλακτικό» που φόρεσε η Ναόμι Κάμπελ.
- Τη δεκαετία του ’90 η νεανική σειρά «FCUK» της εταιρείας French Connection, που αποτελεί αναγραμματισμό της λέξης –στα αγγλικά– που θα θέλαμε να λέμε ελεύθερα σε πολύ κόσμο, προκάλεσε μεγάλη κοινωνική αναστάτωση, σε βαθμό που η αρμόδια αρχή επί των διαφημίσεων του Ηνωμένου Βασιλείου ζήτησε να περνούν οι διαφημίσεις της από έγκριση και διάφορες ενώσεις στις ΗΠΑ κινήθηκαν εναντίον της επωνυμίας. Το 2005 η εταιρεία σταμάτησε τη διαφήμιση της σειράς με την εν λόγω λέξη.
- Το 2006 o Henry Holland συμπεριέλαβε στην πασαρέλα του παιχνιδιάρικα μηνύματα τα οποία, όπως υποστήριξε αποσκοπούσαν στον αυτοσαρκασμό του χώρου της μόδας και όχι στο να περάσουν κοινωνικά μηνύματα. Ενδεικτικά αναφέρεται το «Do me daily Christopher Bailey» (μην μου ζητήσεις να το μεταφράσω αυτό εδώ…!). Μηνύματα στην ίδια διάθεση είδαμε πάλι στην πασαρέλα του λίγες σεζόν πριν, στην επέτειο δεκαετίας της καριέρας του.
- To 2016 η Maria Grazia Chiuri μοιράζεται το ηχηρό μήνυμα «Όλοι πρέπει να είμαστε φεμινιστές» της Chimamanda Ngozi Adichie στην πασαρέλα του Dior, επαναφέροντας για τα καλά την εν λόγω τάση στη μόδα.
- To 2017 η Vetements στέλνει ξεκάθαρο πολιτικό μήνυμα υπέρ της Ευρώπης με ένα φούτερ στα χρώματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με τα γνωστά αστεράκια της σημαίας της και το σύμβολο του ευρώ.
- Παραμένουμε στο ίδιο έτος, όπου παρατηρείται έντονη σχετική κινητικότητα. Πώς θα μπορούσε άλλωστε να μην γίνει αυτό όταν στην πολιτική ανέρχεται ο Τραμπ, η Ευρωπαϊκή ένωση κλονίζεται για τα καλά με το Brexit και παράλληλα η μετανάστευση είναι σε ανώτατα επίπεδα της ιστορίας. Στις πασαρέλες λοιπόν, ο Prabal Gurung αντικατοπτρίζει όλη αυτή την ανησυχία της κοινωνίας με μηνύματα σε μπλουζάκια και αναφέρεται στα πάντα, από τα δικαιώματα των γυναικών μέχρι τους μετανάστες.
Στο ίδιο πνεύμα, ο Ashish Gupta παραποιεί δηλώσεις του Τραμπ ή απαντά σε αυτές με εύστοχες προσεγγίσεις, όπως τη φράση «Nasty woman» που ο Τραμπ χρησιμοποίησε υποτιμητικά για γυναίκες, ή με ένα γατάκι μες στην παγιέτα με το μήνυμα «Pussy grabs back» απαντώντας στην απείρου κάλους αναφορά του Τραμπ σε γυναίκες, πάλι, «Grab them by the pussy». Αν εδώ σε δυσκολεύει η μετάφραση, θα σου πω ότι, παρόλο που έκανες κοπάνες στα αγγλικά, είμαι εδώ να σε βοηθήσω: το «pussy» στα αγγλικά σημαίνει δύο πράγματα∙ το ένα είναι το «γατάκι»… Ο ίδιος σχεδιαστής χρησιμοποίησε κι άλλα μηνύματα (π.χ. «Η αγάπη δεν γνωρίζει χρώμα»), καθώς επίσης ρούχα στα χρώματα του ουράνιου τόξου για να περάσει εξίσου σαφή κοινωνικά μηνύματα.
Επιπλέον, το 2017 ο Haider Ackermann προσθέτει μηνύματα στα ρούχα του όπως «Να είσαι ο ήρωάς σου».
- Το 2018 η τάση αυτή είναι πλέον τόσο έντονη που στο Μουσείο Μόδας και Υφασμάτων του Λονδίνου διοργανώνεται σχετική έκθεση με περίπου 200 κομμάτια που θέλουν να αποδείξουν ότι απλές λέξεις πάνω σε ύφασμα μπορούν να επιφέρουν σημαντικές κοινωνικές και πολιτιστικές αλλαγές. Το ίδιο έτος ο Dior αναρωτιέται (σε μπλουζάκι) «Γιατί δεν έχουν υπάρξει σημαντικές γυναίκες καλλιτέχνιδες;», θίγοντας την πατριαρχία με τη φράση της ιστορικού τέχνης Linda Nochlin.
- Το 2019 η Net-A-Porter μαζί με τη Victoria Beckham και τη Stella McCartney ετοίμασαν μια σειρά με μηνύματα σε t-shirt για να τμήσουν την παγκόσμια ημέρα της γυναίκας, αποδίδοντας μέρος των εσόδων σε σχετικό οργανισμό. Αυτή είναι επίσης η χρονιά κατά την οποία το Viktor & Rolf μας παρουσιάζει τουαλέτες με απαντήσεις που όλοι σίγουρα κάποια στιγμή θα θέλαμε να δώσουμε, όπως «Δεν ντρέπομαι, απλά δεν μου αρέσεις», «Συγνώμη που άργησα, δεν ήθελα να έρθω» και άλλα καταπληκτικά.
- Πριν λίγο καιρό, η ελληνική εταιρεία Milkwhite προσκάλεσε τον κόσμο, μέσω του Instagram, να στείλει λόγια από γράμματα αγάπης που έχει λάβει ή προσφέρει προκειμένου να γίνουν μέρος της νέας συλλογής της εταιρείας «Love letters from Athens».
Επηρεάζει τις απόψεις μας η μόδα;
Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια το κοινωνικό και πολιτικό σκηνικό είναι τόσο έντονο που, ακόμα κι αν βαριέσαι κάθε πολιτική συζήτηση, δεν μπορείς να μην διαμορφώσεις άποψη για κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, όπως την ισότητα των φύλων, τα δικαιώματα προσφύγων και μεταναστών, την ανεργία, την ενδοοικογενειακή βία και άλλα. Σε αυτό το πλαίσιο η μόδα, ως ένας τρόπος έκφρασης, μας δίνει τη δυνατότητα να κάνουμε τη φωνή μας να ακουστεί με μια απλή λέξη ή φράση πάνω σε ένα μπλουζάκι.
Εκείνη ακριβώς είναι η στιγμή που καταλαβαίνεις ενδεχομένως ότι ένα σλόγκαν πάνω σε ένα κομμάτι ύφασμα δεν είναι απλά μια στιλιστική επιλογή που θα ταιριάξεις με το παντελόνι σου. Δεν είναι απλά ένα ρούχο, αλλά το μέσο που σου δίνει τη δυνατότητα να ευθυγραμμιστείς με άλλους ανθρώπους που έχουν την ίδια άποψη με σένα και να την εκφράσεις ρητά και ξεκάθαρα. Αυτό αποδεικνύεται και από τα ίδια τα γεγονότα∙ ρούχα που έχουν ενώσει ανθρώπους και έχουν προκαλέσει ολόκληρα κινήματα και επαναστάσεις, μάλιστα της πολύ πρόσφατης ιστορίας. Βλέπε, για παράδειγμα, τα Κίτρινα Πουκάμισα το 2008 και έπειτα τα Κόκκινα Πουκάμισα στο 2010 στην Ταϋλάνδη, το Μωβ Κίνημα στην Ιταλία το 2010, την Πορτοκαλί Επανάσταση στην Ουκρανία το 2004 ή ακόμα και το 2018 στη Γαλλία, τα Κίτρινα Γιλέκα. Όπως καταλαβαίνεις, τα χρωματιστά αυτά κομμάτια δεν είναι απλώς ρούχα που κάποιοι τυχαία επέλεξαν να φορέσουν.
Η κοινωνική και πολιτική επιρροή της μόδας φαίνεται και σε πολλά άλλα πράγματα, όπως στο ότι ανέκαθεν η κοινωνική τάξη αποτυπωνόταν με κάποιον τρόπο στην αμφίεση, το κύρος ενός επαγγέλματος στη στολή του, στο ότι οι γυναίκες πάντοτε φορούσαν ασφυκτικά ρούχα που να τονίζουν μεν την θηλυκότητα αλλά να είναι και «σεμνά» (νοοτροπία που ακόμα κυκλοφορεί ανάμεσά μας) και πολλά άλλα. Αν οι γενικές αναφορές δεν σου αρκούν, σου θυμίζω επίσης τα μπλουζάκια με μηνύματα στα πρόσφατα κινήματα «Black Lives Matter» και «Time’s Up» στην Αμερική, την Καμάλα Χάρις που φόρεσε λευκά στις πρώτες της ομιλίες ως η πρώτη γυναίκα αντιπρόεδρος των ΗΠΑ για να τιμήσει τις σουφραζέτες του 1908 (που διεκδίκησαν τα δικαιώματα των γυναικών ντυμένες μαζικά σε λευκά, μωβ και πράσινα χρώματα). Σε παραπέμπω επίσης στα ροζ πλεκτά καπελάκια σε σχήμα γατίσιων αυτιών, τα λεγόμενα «pussyhat», που φορούσαν μαζικά το 2017 οι γυναίκες σε διαδηλώσεις στην Αμερική για να απαντήσουν στη «γατίσια» δήλωση του Τραμπ που σου ανέφερα παραπάνω, ξορκίζοντας μάλιστα από πάνω τους και το στίγμα της γυναικείας παρέας που πλέκει στα σκοτεινά ενώ κουτσομπολεύει∙ οι γυναίκες πλέκουν και κάνουν πολιτική δήλωση, ενώ αλληλοϋποστηρίζονται.
Ίσως ακόμα σκέφτεσαι εάν όλα αυτά αρκούν για να διαμορφώσουν την άποψη τη δική σου ή του οποιουδήποτε για ένα κοινωνικό ή πολιτικό θέμα. Θα σου απαντήσω λέγοντας ότι το βασικό σε όλες αυτές τις προσεγγίσεις της μόδας, και σε πολλές ακόμα που δεν χώρεσαν εδώ, είναι ότι ανοίγουν μια συζήτηση, τη συζήτηση που σου ανέφερα και στην αρχή. Βλέπεις ένα μήνυμα πάνω σε ένα μπλουζάκι γνωστού οίκου, το οποίο ενδεχομένως φορά η αγαπημένη σου ηθοποιός. Το σκέφτεσαι, λες «Τι είναι αυτό; Το έχω ακούσει; Τι έχω χάσει;» και ενδεχομένως το ψάχνεις λίγο παραπάνω. Μετά το συζητάς ίσως με κάποιον φίλο. Έτσι έχεις ήδη αρχίσει να επηρεάζεσαι ως προς το ότι διαμορφώνεις μια άποψη για το σχετικό θέμα, όποια κι αν είναι αυτή.
4 λόγοι για τους οποίους μπορείς εσύ, με τη μόδα σου, να γίνεις influencer των γύρω σου
Είτε αποφασίσεις να κυκλοφορήσεις με ένα μπλουζάκι που λέει «Feminist», είτε με ένα που γράφει «Ας έστελνε», μπορείς σίγουρα να επηρεάσεις τους γύρω σου, αλλά και τον εαυτό σου, με τους εξής τρόπους:
Τραβάς την προσοχή, για καλό
Τα ρούχα με μηνύματα τραβούν την προσοχή και δεν μπορείς παρά να τα διαβάσεις. Μετά απλά το μήνυμα ακούγεται συνέχεια μες στο μυαλό σου. Οπότε με βεβαιότητα σου λέω ότι αρκετοί από όσους διαβάσουν το μπλουζάκι σου θα προσπαθήσουν να το αναζητήσουν ή να ψάξουν το μήνυμά του περισσότερο. Επίσης, να είσαι σίγουρος ότι το μήνυμα αυτό θα αποτελέσει έναυσμα για συζητήσεις, με γνωστούς κι αγνώστους.
Γίνεσαι influencer και του εαυτού σου
Κακά τα ψέματα, ας το πούμε! Από τη στιγμή που θα αποκτήσεις το ρούχο που φέρει ένα μήνυμα κι εσύ ο ίδιος θα ψαχτείς περισσότερο επάνω στο θέμα, ή αν το γνωρίζεις, θα έχεις περισσότερο ενδιαφέρον να ενημερώνεσαι για σχετικές εξελίξεις και γενικά θα εμβαθύνεις περισσότερο στη σημασία του. Οπότε, στην ουσία, δεν θα επηρεάσεις μόνο άλλους αλλά και τον ίδιο σου τον εαυτό και θα ευαισθητοποιηθείς περισσότερο ως προς το θέμα.
Χτίζεις τη δική σου ομάδα
Ένα μήνυμα πάνω σε ένα ρούχο είναι η απερίφραστη δήλωση μιας άποψής σου∙ μια έκφρασή σου. Είναι σαν να διαφημίζεις αυτό που πιστεύεις. Οπότε, πέρα από την κοινωνική και πολιτική πτυχή του θέματος, στην ουσία πλασάρεις με αυτό τον τρόπο τη δική σου «επωνυμία», τον εαυτό σου όπως θέλεις να τον προβάλλεις, μέσω ενός μηνύματος που θα προσεγγίσει τον κόσμο και θα φέρει κοντά σου τους ανθρώπους που επιθυμείς (και εάν πρόκειται για έναν κοινό σκοπό, ακόμα καλύτερα!).
Στέλνεις ένα ηχηρό μήνυμα
Με αυτή την διακριτική αλλά καθόλα ξεκάθαρη δήλωσή σου μέσω της μόδας μπορείς να αποκτήσεις έναν κοινωνικό ρόλο στο πλαίσιο της καθημερινότητάς σου, θίγοντας μια κοινωνική αδικία ή ένα ζήτημα που σε ενδιαφέρει (π.χ. το περιβάλλον). Σίγουρα οι πράξεις μιλούν δυνατότερα από τα λόγια, αλλά και ένα σαφές μήνυμα πάνω στη μπλούζα σου έχει ένα επίπεδο κοινωνικής επιρροής –δεν είναι πια ένα απλό μπλουζάκι, αλλά σε ευθυγραμμίζει με έναν σκοπό, προβάλλει ένα κοινωνικό μήνυμα και κάνει μια επανάσταση στη συμβατική αμφίεση. Άλλωστε μερικές φορές και μια μικρή επανάσταση μπορεί να επιφέρει συζητήσεις και μια σταδιακή, ευρύτερη αλλαγή.
Μοιράσου το μήνυμα που αξίζει να ακουστεί
Κλείνοντας, λίγο η ιστορία, λίγο οι πασαρέλες, λίγο που μας αρέσουν αυτές οι συζητήσεις, θα το παραδεχτούμε∙ η μόδα είναι ένα ισχυρό εργαλείο έκφρασης, επανάστασης και αλλαγών. Στο ίδιο πλαίσιο, μόλις πριν λίγες μέρες ο ποδοσφαιριστής Μάκης Γιαννίκογλου (της λιθουανικής ομάδας Σούντοβα), με ένα χειρόγραφο μήνυμα πάνω στη φανέλα του, αποχαιρέτησε τον Βαγγέλη, τη Δήμητρα, την Ελένη και την Κάρολαϊν. Κάθε τέτοιο ηχηρό μήνυμα μπορεί να ταράξει κοινωνίες και να μεταφέρει νοήματα και αντιλήψεις σε ευρύ κοινό, συνεισφέροντας στο να αλλάξουν σταδιακά παγιωμένες αδικίες και συμπεριφορές. Και ακόμα κι αν οι οίκοι μόδας έχουν κατηγορηθεί κατά καιρούς για το ότι προσπαθούν να αποκομίσουν κέρδη πίσω από τέτοιες κοινωνικά φορτισμένες πρωτοβουλίες στις κολεξιόν τους, ο κοινωνικός αντίκτυπος τέτοιων μηνυμάτων σε βάθος χρόνου είναι τόσο σημαντικός που οποιοδήποτε προσωπικό όφελος, στα δικά μου μάτια, είναι θέμα που αξίζει να συζητιέται σε άλλο πλαίσιο. Οπότε το σλόγκαν μου –μάντεψε!– είναι «Αξιοποίησε το μπλουζάκι σου», ακόμα κι αν χρειάζεται να νιαουρίσεις με αυτό, όπως στις ΗΠΑ, ή και να δαγκώσεις, όπως έκανε ο Μάκης στις συνειδήσεις μας.
